Platformy cyfrowe w UE: Wyjaśnienie statusu prawnego Airbnb

Klasyfikacja platform cyfrowych stała się kluczową kwestią prawną w latach dwudziestych, szczególnie w sektorach, w których tradycyjne ramy regulacyjne przecinają się z innowacjami technologicznymi. Jedną z najczęściej dyskutowanych kwestii jest to, czy platformy takie jak Airbnb powinny być uznawane jedynie za "usługi społeczeństwa informacyjnego" zgodnie z dyrektywą 2015/1535, czy też powinny podlegać krajowym przepisom regulującym usługi związane z nieruchomościami i hotelarstwem, aby można było powiedzieć, że są one dostawcami usług końcowych. Rozróżnienie to wpływa na obowiązki nakładane na takie platformy oraz zakres, w jakim organy krajowe mogą regulować ich działalność.

Ramy regulacyjne UE

Dyrektywa 2015/1535 definiuje "usługę społeczeństwa informacyjnego" jako taką, która jest

1. Przewidziane wynagrodzenie,
2. Na odległość,
3. Drogą elektroniczną,
4. Na indywidualne żądanie odbiorcy.

Ogólnie rzecz biorąc, państwa członkowskie UE nie mogą nakładać arbitralnych ograniczeń na takie usługi, w tym wymagać uprzedniej autoryzacji lub licencjonowania dostawców, z wyjątkiem wyjątkowych przypadków po specjalnej procedurze, która obejmuje powiadomienie Komisji Europejskiej.

Z kolei usługi, które nie mieszczą się w tej klasyfikacji, takie jak wynajem nieruchomości lub usługi hotelarskie, mogą podlegać przepisom krajowym, w tym licencjonowaniu, opodatkowaniu i zgodności z lokalnymi przepisami regulującymi korzystanie z nieruchomości. Wymogi te różnią się w zależności od kraju w UE.

Sprawa Airbnb: analiza prawna (C-390/18)

W grudniu 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) zajął się tą kwestią w wyroku w sprawie Airbnb Ireland UC przeciwko AHTOP (Sprawa C-390/18). Sprawa powstała w wyniku skargi francuskiego stowarzyszenia turystycznego AHTOP, które argumentowało, że Airbnb powinno podlegać krajowym przepisom mającym zastosowanie do pośredników w obrocie nieruchomościami.

TSUE orzekł na korzyść Airbnb, stwierdzając, że jego podstawową usługą jest świadczenie "usługi społeczeństwa informacyjnego", a nie usługi w zakresie nieruchomości. Trybunał doszedł do takiego wniosku na podstawie kilku kluczowych czynników:

1. Airbnb działa jako pośrednik między gospodarzami a gośćmi za pośrednictwem platformy cyfrowej.
2. Nie ustala cen najmu ani nie narzuca konkretnych warunków umów najmu. Nie jest zaangażowana w skład produktu końcowego. 
3. Nie jest właścicielem ani nie zarządza nieruchomościami wymienionymi na swojej platformie.
4. Nie świadczy bezpośrednio usług hotelarskich, takich jak sprzątanie, konserwacja czy recepcja.
5. Nie wymaga ona od hostów uzyskania specjalnych zezwoleń lub kwalifikacji wykraczających poza zgodność z lokalnymi przepisami.

W oparciu o te czynniki Trybunał orzekł, że podstawową usługą Airbnb jest pośrednictwo, które różni się od faktycznego zapewniania zakwaterowania na wynajem i powinno być klasyfikowane jako usługa społeczeństwa informacyjnego. W rezultacie Airbnb korzysta z ochrony oferowanej przez dyrektywę 2000/31 (dyrektywa o handlu elektronicznym), która ogranicza zdolność państw członkowskich do nakładania restrykcyjnych przepisów bez przestrzegania unijnych procedur notyfikacyjnych.

Wpływ na platformy cyfrowe

Orzeczenie TSUE ma istotne konsekwencje dla platform cyfrowych działających w sektorach zakwaterowania i usług. W przeciwieństwie do Ubera, który został sklasyfikowany jako usługa transportowa i nie został uznany za ISS ze względu na jego zaangażowanie w kształtowanie cen i produktów oraz kontrolę nad kierowcami i taryfami, Airbnb nie sprawuje podobnej kontroli nad właścicielami nieruchomości i warunkami wynajmu ani nie kontroluje cen. Dlatego też został uznany raczej za pośrednika niż dostawcę usług związanych z nieruchomościami.

Orzeczenie to nie ma jednak uniwersalnego zastosowania do wszystkich platform. Klasyfikacja zależy od określonych kryteriów, w tym

1. Czy platforma sprawuje kontrolę nad dostawcami usług (np. ustalając ceny, dyktując warunki lub zarządzając operacjami).
2. Czy platforma bezpośrednio świadczy podstawowe usługi poza kojarzeniem partnerów (np. posiadanie aktywów, oferowanie transportu lub utrzymywanie wynajmowanych nieruchomości).
3. Czy dostawcy usług (np. hosty lub sterowniki) mogą działać niezależnie poza platformą.
4. Czy usługodawca próbuje obejść obowiązujące przepisy (dotyczące licencjonowania, rejestracji itp.).

Trybunał orzekł inaczej w innych sprawach, takich jak Uber, w których uznano, że firma odgrywa istotną rolę w organizowaniu i świadczeniu usług transportowych. Podobnie w sprawie Aplikacja Star Taxi TSUE przeanalizował rolę aplikacji typu ride-hailing i ustalił, że stanowi ona usługę informacyjną lub dostawcę usług transportowych.

Klasyfikacja prawna platform cyfrowych zależy zatem w dużej mierze od ich modelu operacyjnego i poziomu kontroli nad dostawcami usług. Sprawa Airbnb pokazuje, że platformy funkcjonujące głównie jako pośrednicy, bez ustalania cen lub dyktowania kluczowych warunków usług, mogą kwalifikować się jako usługi społeczeństwa informacyjnego na mocy prawa UE. Jednak platformy, które sprawują znaczną kontrolę nad świadczeniem usług - takie jak Uber - mogą zostać sklasyfikowane jako usługodawcy podlegający bardziej rygorystycznym przepisom krajowym.