Ψηφιακές πλατφόρμες στην ΕΕ: Επεξηγήσεις για το νομικό καθεστώς της Airbnb

Η ταξινόμηση των ψηφιακών πλατφορμών έχει καταστεί ένα ακρογωνιαίο νομικό ζήτημα στη δεκαετία του '20, ιδίως σε τομείς όπου τα παραδοσιακά ρυθμιστικά πλαίσια διασταυρώνονται με την τεχνολογική καινοτομία. Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα ερωτήματα είναι αν πλατφόρμες όπως η Airbnb θα πρέπει να θεωρούνται απλώς ως "υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας" σύμφωνα με την οδηγία 2015/1535 ή αν θα πρέπει να υπόκεινται στις εθνικές ρυθμίσεις που διέπουν τις υπηρεσίες ακινήτων και φιλοξενίας, ώστε να λέμε ότι είναι τελικοί πάροχοι υπηρεσιών. Η διάκριση αυτή επηρεάζει τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται στις εν λόγω πλατφόρμες και τον βαθμό στον οποίο οι εθνικές αρχές μπορούν να ρυθμίζουν τις δραστηριότητές τους.

Ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ

Η οδηγία 2015/1535 ορίζει μια "υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας" ως:

1. Προβλέπεται αμοιβή,
2. Από απόσταση,
3. Με ηλεκτρονικά μέσα,
4. Κατόπιν ατομικού αιτήματος ενός παραλήπτη.

Γενικά, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν μπορούν να επιβάλλουν αυθαίρετους περιορισμούς στις υπηρεσίες αυτές, συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης προηγούμενης έγκρισης ή αδειοδότησης των παρόχων, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις μετά από ειδική διαδικασία που περιλαμβάνει την ενημέρωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αντίθετα, οι υπηρεσίες που δεν εμπίπτουν σε αυτή την ταξινόμηση, όπως η ενοικίαση ακινήτων ή οι υπηρεσίες φιλοξενίας, ενδέχεται να υπόκεινται σε εθνικούς κανονισμούς, συμπεριλαμβανομένης της αδειοδότησης, της φορολόγησης και της συμμόρφωσης με τους τοπικούς νόμους που διέπουν τη χρήση ακινήτων. Οι απαιτήσεις αυτές διαφέρουν από χώρα σε χώρα εντός της ΕΕ.

Η υπόθεση Airbnb: νομική εξέταση (C-390/18)

Τον Δεκέμβριο του 2019, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) ασχολήθηκε με το ζήτημα αυτό στην Airbnb Ireland UC κατά AHTOP (Υπόθεση C-390/18). Η υπόθεση προέκυψε από την αμφισβήτηση μιας γαλλικής τουριστικής ένωσης, της AHTOP, η οποία υποστήριξε ότι η Airbnb θα πρέπει να υπόκειται στους εθνικούς κανονισμούς που ισχύουν για τους μεσίτες ακινήτων.

Το ΔΕΕ αποφάνθηκε υπέρ της Airbnb, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η κύρια υπηρεσία της είναι η παροχή μιας "υπηρεσίας της κοινωνίας της πληροφορίας" και όχι μιας υπηρεσίας ακινήτων. Το Δικαστήριο κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα με βάση διάφορους βασικούς παράγοντες:

1. Η Airbnb ενεργεί ως μεσάζων μεταξύ οικοδεσποτών και επισκεπτών μέσω μιας ψηφιακής πλατφόρμας.
2. Δεν καθορίζει τιμές ενοικίασης ούτε επιβάλλει συγκεκριμένους όρους για τις συμφωνίες ενοικίασης. Δεν εμπλέκεται στη σύνθεση του τελικού προϊόντος. 
3. Δεν κατέχει ούτε διαχειρίζεται τα ακίνητα που παρατίθενται στην πλατφόρμα της.
4. Δεν παρέχει άμεσα υπηρεσίες φιλοξενίας, όπως καθαριότητα, συντήρηση ή υποδοχή.
5. Δεν απαιτεί από τους οικοδεσπότες να αποκτήσουν ειδική άδεια ή προσόντα πέραν της συμμόρφωσης με την τοπική νομοθεσία.

Με βάση αυτούς τους παράγοντες, το Δικαστήριο έκρινε ότι η κύρια υπηρεσία της Airbnb είναι η διαμεσολάβηση και ότι διαφέρει από την πραγματική παροχή ενοικιαζόμενων καταλυμάτων και πρέπει να ταξινομηθεί ως υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας. Κατά συνέπεια, η Airbnb επωφελείται από την προστασία που προσφέρει η οδηγία 2000/31 (οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο), η οποία περιορίζει τη δυνατότητα των κρατών μελών να επιβάλλουν περιοριστικούς κανονισμούς χωρίς να τηρούν τις διαδικασίες κοινοποίησης της ΕΕ.

Επιπτώσεις για τις ψηφιακές πλατφόρμες

Η απόφαση του ΔΕΕ έχει σημαντικές συνέπειες για τις ψηφιακές πλατφόρμες που δραστηριοποιούνται στους τομείς των καταλυμάτων και των υπηρεσιών. Σε αντίθεση με την Uber, η οποία κατατάχθηκε ως υπηρεσία μεταφοράς και δεν αναγνωρίστηκε ως ISS λόγω της συμμετοχής της στη διαμόρφωση των τιμών και του προϊόντος και του ελέγχου της επί των οδηγών και των ναύλων, η Airbnb δεν ασκεί παρόμοιο έλεγχο επί των ιδιοκτητών ακινήτων και των όρων ενοικίασης ούτε η Airbnb ελέγχει τις τιμές. Ως εκ τούτου, αναγνωρίστηκε ως ενδιάμεσος παρά ως πάροχος υπηρεσιών ακινήτων.

Ωστόσο, η απόφαση αυτή δεν ισχύει καθολικά για όλες τις πλατφόρμες. Η ταξινόμηση εξαρτάται από συγκεκριμένα κριτήρια, όπως:

1. Κατά πόσον η πλατφόρμα ασκεί έλεγχο στους παρόχους υπηρεσιών (π.χ. καθορίζοντας τιμές, υπαγορεύοντας όρους ή διαχειριζόμενη λειτουργίες).
2. Εάν η πλατφόρμα παρέχει άμεσα βασικές υπηρεσίες πέραν της εύρεσης προξενιών (π.χ. κατοχή περιουσιακών στοιχείων, προσφορά μεταφορών ή συντήρηση ενοικιαζομένων ακινήτων).
3. Κατά πόσον οι πάροχοι υπηρεσιών (π.χ. οικοδεσπότες ή οδηγοί) μπορούν να λειτουργούν ανεξάρτητα εκτός της πλατφόρμας.
4. Εάν ο πάροχος υπηρεσιών επιχειρεί να παρακάμψει την ισχύουσα νομοθεσία (για την αδειοδότηση, την εγγραφή κ.λπ.).

Το Δικαστήριο έχει αποφανθεί διαφορετικά σε άλλες υποθέσεις, όπως η Uber, όπου η εταιρεία κρίθηκε ότι διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην οργάνωση και παροχή υπηρεσιών μεταφοράς. Ομοίως, στην υπόθεση Εφαρμογή Star Taxi υπόθεση, το ΔΕΕ εξέτασε τον ρόλο μιας εφαρμογής ride-hailing και διαπίστωσε ότι αποτελεί υπηρεσία πληροφοριών ή πάροχο υπηρεσιών μεταφοράς.

Συνεπώς, η νομική ταξινόμηση των ψηφιακών πλατφορμών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το λειτουργικό τους μοντέλο και το επίπεδο ελέγχου των παρόχων υπηρεσιών. Η υπόθεση Airbnb καταδεικνύει ότι οι πλατφόρμες που λειτουργούν κυρίως ως μεσάζοντες, χωρίς να καθορίζουν τις τιμές ή να υπαγορεύουν τους βασικούς όρους παροχής υπηρεσιών, μπορούν να χαρακτηριστούν ως υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ. Ωστόσο, οι πλατφόρμες που ασκούν σημαντικό έλεγχο στην παροχή υπηρεσιών - όπως η Uber - μπορεί να ταξινομηθούν ως πάροχοι υπηρεσιών που υπόκεινται σε αυστηρότερες εθνικές ρυθμίσεις.